Topic: HDDs Honderd Duizelingwekkende Dwaalwegen

[hulpdakdekker]

Ik sta huiverig tegenover feitjes.
Nee, niet tegenover feitjes: tegenover de manier waarop ze doorgaans worden behandeld.

Feitjes betekenen heel weinig wanneer ze contextloos worden bezien.
Het soort als "Wist je dat de meeste mensen een blauwe auto hebben?" of "Wist je dat je 43 minuten moet lopen om een plakje cake te compenseren?".
Ze zijn nutteloos; morgen ben je het aantal minuten weer vergeten. En zou autokleur niet misschien een cultuurverschijnsel zijn?



Dus dat gaan we niet doen.

-> Het doel van dit topic zijn feitjes. Feitelijkheden, in zoverre dat ik op moment van schrijven enige verificatie heb geprobeerd. Totaal honderd, vermoedelijk, want dat staat in de topic titel. Hopelijk over verspreidde onderwerpen, idealiter begrijpelijk.
Desalniettemin zijn niet alle onderwerpen bruikbaar, doordat ze niet makkelijk zijn te beschrijven of een te uitgebreide achtergrondkennis vereisen. En een deel ken je misschien al - maar die probeer ik eveneens te vermijden.

-> Maar: het gaat eveneens om de context. Feiten staan zelden op zichzelf. Het is een grappig feitje dat ijs op water drijft, hoewel het de respectievelijk vaste en vloeibare vorm zijn van dezelfde stof. En vast is toch vaak compacter, dus dat hoort toch te zinken? Maar waarom dan? Waterstofbruggen in de vloeistof. Wat doen die & waarom dan? Kijk, dan wordt het leuk.
Niet alleen de exacte wetenschappen kan je zo benaderen. Etymologie ook. Of geschiedenis.
Dus je voelt de twist al aankomen. Elke feitelijkheid wordt vergezeld door een stuk context, achtergrond of anderszins. Heh, saai, het lijkt wel school. Ik hoor de zuchten.


Dus hier komt de tweede twist.
("Wat, een tweede twist?! I didn't expect that!")
De gegeven achtergrond is niet feitelijk. Sterker nog, het zal vaker misleidende larie zijn.
Als rule of thumb kan je er vanuit gaan dat het begin van de achtergrond feitelijk klopt, en het einde feitelijk niet klopt. Het kantelpunt zoek je zelf maar uit.
"Neen! Hebt medelijden! Waarom zoudt gij zo'een verderflyke streek plegen?!"

Ter leering ende vermaeck [spelling naar keuze].
Mijn vermaak, want ik heb een voorliefde voor het nemen van een loopje met de feitelijkheden.
En hopelijk eveneens die van jullie, het voordeel is dat de achtergrond minder droog wordt.
En lering. Dus. Want we komen nergens als je alles glad aanneemt. Dus je krijgt steeds een verklaring of een stukje achtergrond. En je leert het meest als je zelf vervolgens kijkt wat er van waar is - en of er uberhaupt iets van waar is [op de feitelijkheid na]. Misschien hobbel je zo door naar een nieuwe ontdekking. Wie weet wie weet.




Ohja, de eerste 4 feitjes gaat een deel al kennen uit de chat. Want het zijn niet HDDs Honderdenvier Duizelingwekkende Dwaalwegen.

Goed, ik ga eens een stukje tikken over uilen.

[hulpdakdekker]

#1

Categorie: Zintuigen
Feit: Uilen hebben vrijwel geen beter gezichtsvermogen dan mensen

Achtergrond:
Het lijkt vaak te worden aangenomen dat uilen een fabuleus gezichtsvermogen hebben. Dat is niet geheel correct.
Het is eveneens niet geheel incorrect - maar ga maar na: er kunnen maar een beperkt aantal staafjes en kegeltjes in zo'n oog worden geperst, en we zitten redelijk aan onze max. Dus hebben uilen absoluut zoveel grotere ogen? Dat valt ook wel mee.
Dus daarmee is het afgedaan? Nee. Natuurlijk niet. Werkelijk waar.. Goedgoed, de eerste vraag, het is nog wat inkomen.

Het is de vraag wat je met de ruimte in je oog doet. Uilen hebben vooral veel staafjes, en vrij weinig kegeltjes. Kegeltjes zijn voor kleur; staafjes zorgen ervoor dat je bij weinig licht nog wat kan zien.
We hebben ons dus anders gespecialiseerd. Zolang er mooi veel licht is, zoals overdag, dan hebben wij mensen een veel beter gezichtsvermogen dan uilen. Scherper met betrekking tot de grenzen van objecten; en gevoeliger met betrekking tot hoeveel licht ergens op schijnt. Dus dan zijn we beter dan uilen - werkelijk heel veel beter. En als het wat schemert blijven we nog vrij lang onze tong uitsteken naar die flapperbeesten. Daarentegen bakken we er 's nachts niets van.

Uilen zijn wat consistenter [zie het grafiekje hieronder]. De Amerikaanse Oehoe (Great Horned Owl) is overdag vrij matig en wanneer de hoeveelheid licht afneemt (negatieve waarde bij log luminance) dan neemt hun gezichtsvermogen af - maar duidelijk minder dan wij mensen: wij storten in het grafiekje al helemaal neer.
Nog vele malen consistener is de kerkuil (barn owl). Ongeacht de hoeveelheid licht (luminance) ziet die ongeveer evenveel. De grafiek is alleen over scherpte, maar het artikel meldt dat contrast een equivalente grafiek oplevert. De kerkuil ziet altijd ongeveer even goed als wij mensen zien wanneer het schemert. Dus dat is niet best, en dat is niet heel scherp. Maar 's nachts is het goed genoeg.

Spoiler: grafiekje toegevoegd voor de actievelingen (klik om te tonen/verbergen)

uit Orlowski, J., Harmening, W., & Wagner, H. (2012). Night vision in barn owls: Visual acuity and contrast sensitivity under dark adaptation. Journal of vision, 12(13).

Doordat kerkuilen zo uitzonderlijk consistent zijn doet zich een opmerkelijk fenomeen voor. Wij mensen weten vrij goed wanneer het dag en nacht is. Dingen klinken, ruiken, smaken en voelen nog hetzelfde - maar 's nachts is het donker. Duidelijk. Ons ritme wordt constant gecorrigeerd door de hoeveelheid licht. Kerkuilen hebben dit vrijwel niet, en zijn voor een goed deel afhankelijk van hun interne klokje om te weten hoe laat het is. En of het dus bijvoorbeeld tijd is om te gaan jagen.
Wanneer een kerkuil over verschillende tijdzone's wordt getransporteerd heeft het zodoende substantieele aanpassingsproblemen. Het ziet nog steeds even slecht, en heeft geen idee dat het overdag is - dus dat jagen momenteel vrij inefficient gaat zijn. De beesten zijn niet geheel dom, dus ze passen zich uiteindelijk wel aan - maar daar kunnen weken overheen gaan.
In vroeger tijden zijn soortgelijke methoden gebruikt voor het trainen van uilen. Ze werden gehouden in geheel verduisterde ruimtes voor lange tijd, totdat de uilen geen idee meer hadden van de tijd. Het beest bakte spontaan niets meer van jagen (want de prooi zag ze al van verre aankomen), werd hongerig, en de trainer had wel voedsel. In no-time werd de vogel geconditioneerd op de combinatie trainer=voedsel, en men had een volgzame vogel.


Zodoende.

[hulpdakdekker]

Ik weet niet hoe vaak deze er komen. Ik ga namelijk niet de tijd hebben om ze dagelijks te doen.

Tweemaal per week? Misschien zelfs driemaal? Je ne sais pas.

Maar de teerling is geworpen Of is de leerling ontworpen?

[TimvDons]

Mogen ook andere mensen hier hun feitjes hier posten of is dat alleen aan jou besteed HDD?

[Hadewychisdemol]

Holy badolie

[hulpdakdekker]

Mogen ook andere mensen hier hun feitjes hier posten of is dat alleen aan jou besteed HDD?

Nee daar hadden we een ander topic voor. Ik denk Wist je dat?
Dit topic is ontstaan door een specifieke vraag /.. subtiele suggestie


---

Holy badolie

Enfin: not to worry, deze eerste was toevallig wat omvattender dan wat ik normaal van plan ben.

Ik ga eens even in mn irc-geschiedenis kijken wat feit 3&4 waren. Want ik herinner er nog maar een van, en weet niet welke dat was
En ik heb wat 1-woord hints voor mezelf voor toekomstige feitjes opgeschreven.. maar daar snap ik er ook al een paar niet meer van

edith: ohja, weet het weer

[D*N]

Leuk concept en interessant natuurlijk

[TimvDons]

Nee daar hadden we een ander topic voor. Ik denk Wist je dat?
Dit topic is ontstaan door een specifieke vraag /.. subtiele suggestie


---

Enfin: not to worry, deze eerste was toevallig wat omvattender dan wat ik normaal van plan ben.

Ik ga eens even in mn irc-geschiedenis kijken wat feit 3&4 waren. Want ik herinner er nog maar een van, en weet niet welke dat was
En ik heb wat 1-woord hints voor mezelf voor toekomstige feitjes opgeschreven.. maar daar snap ik er ook al een paar niet meer van

edith: ohja, weet het weer

oke. ik ben benieuwd

[LdHmolletje]

Het begin is interessant.

[-ELISE-]

Leuk!

[Daisy]

Ja daar is ie dan! 

[Stormpie]

maar we mogen wel reageren toch??

[hulpdakdekker]

Tuurlijk!

For all I care mogen jullie ook aanwijzen wat vermoedelijk wel/niet klopt
Of iets uitbreiden of.. leef je uit

[grasisgroen]

Ik moet er een beetje van uilen     en zie het niet meer zo helder allemaal.

[hulpdakdekker]

#2

Categorie: Flora
Feit: Wilde wortel/peen lijkt sterk op Gevlekte Scheerling. Wat uitzonderlijk giftig is.

Achtergrond:
We hebben het allemaal vaak gedaan: weglopen van huis in een willekeurige richting omdat Favoriet Sport(er/team) had verloren; de belastingen moesten worden gedaan; of in de hoop dat op de nieuwe locatie wel werk was. Daar loop je altijd dezelfde dag nog tegen 2 problemen aan. Je hebt geen onderdak, geen eten, en geen drinken. Drie problemen dus. Het eerste probleem is vrij eenvoudig; als je geen onderdak moet hebben moet je geen regendans doen.
Problemen 2 en 3 komen primair voort uit het gegeven dat er geen supermarkt in het wild groeien. Supermarkten zijn gecultiveerd. Net als veel van de producten die worden verkocht in supermarkten. In het wild vind je geen spinaziedeelblokjes, maar wilde spinazie. In het wild vind je geen tijgerbrood, maar tijgers. In het wild vind je geen Duitse Knakworsten met extra Mosterd, maar.. hmm.. Nouja, die misschien wel - maar dan zijn ze gemaakt door wilde Duitsers.

Enfin, wortels dus. Heb je ook in het wild; en ze heten wilde wortels of wilde penen. Het mooie aan die dingen is dat de penwortel wellicht dunner, witter en vertakter is dan de oranje plofwortel - maar nog steeds eetbaar en smakend naar wortel. Daarnaast zijn de bloemetjes eetbaar - en zijn er vast mooie dingen te verzinnen met de stengels. Alles smaakt naar wortel. Bladeren alleen liefst vermijden, aangezien die wat brandnetelachtige bultjes kunnen veroorzaken. Maar al met al een prima plant wanneer je on-the-run van de belastingdienst bent.
Een probleem is dat een andere plant, de gevlekte scheerling (Conium maculatum) qua uiterlijk zéér sterk op de wilde wortel lijkt. En eveneens zéér giftig is, onder andere door aanwezigheid van het gif coniine. Tussen moment van inname en dood liggen enkele uren, en er is geen tegengif. Bronnen lopen wat uit-een met betrekking tot dodelijke dose (aangezien er weinig vrijwilligers voor zulk onderzoek te vinden is), maar grofweg 0.1 tot 0.2 gram wordt gezien als genoeg. Die dose krijgt men binnen na consumptie van ongeveer 10 blaadjes. De zaden en wortels zijn nog giftiger. Niet eten dus.

Gelukkig is de plant vrij zeldzaam in Nederland. Desalniettemin, als die ietwat vreemde buurvrouw van even verderop je ineens uitnodigt voor een kopje kruidenthee van wilde wortel die ze nabij in een veldje vond: misschien ditmaal overslaan. En optioneel haar waarschuwen. Had ik al gezegd dat je het gif er niet even uit kan koken? Dus thee ervan trekken werkt niet.
In de oudheid was het goedje ook al bekend. De bekendste persoon waarvan wordt gedacht dat hij wat te veel extract van de Gevlekte Scheerling binnen heeft gekregen is onze grote vriend Socrates. De Oude Grieken waren zeer goed op de hoogte van de plant, en het wordt gedacht dat veel doodsveroordelingen via deze weg voltrokken.
Daarnaast werd de plant weinig eeuwen later bij verschillende Germaanse stammen gebruikt als onderdeel van een meesterproef tot kruidendokter/medicijnman. Op willekeurige plaatsen rondop dorpjes waren veldjes van wilde wortel en gevlekte scheerling gezaaid. Aan het einde van de leerperiode werd de leerling opgedragen een gehele plant te verorberen. Dat was nog eens wat anders dan een schriftelijk examen maken.



Zodoende.

[hulpdakdekker]

#3

Categorie: Geologie
Feit: We leven in een ijstijd.

Achtergrond:
En die ijstijd duurt al ongeveer tweeënhalf miljoen jaar (2.58M om preciezer te zijn). Een ijstijd is namelijk niet per definitie een periode waarin mamoeten, luiaarden en sabeltandeekhoorns voorkomen. Een ijstijd is een periode waarin op de hemisferen (letterlijk 'halve bol') ijskappen zijn te vinden. En die hebben we op beide polen.
In een ijstijd zelf zijn koudere en warmere perioden. We zitten nu in een warmere periode, wat een interglaciale periode heet. De tegenhanger hiervan, de glaciale periode, is wat veel mensen zich voorstellen bij het begrip ijstijd; zeer lage temperaturen en aanzienlijke delen van de wereld waar nu mensen wonen (zoals Noord-Europa) bedekt onder enkele kilometers ijs. De laatste van deze glaciale periodes duurde grofweg van 110.000 tot 12.000 jaar geleden.

Desalniettemin zijn de gevolgen nog steeds merkbaar. Niet alleen door de vormgeving van het landschap, maar ook doordat de aardkorst nog is aan het herstellen van al dat ijsgeweld. Een plakaat ijs, met een dikte tot 2-3 kilometer, is vrij zwaar voor de ondergrond. Deze verzakte en vervormde daardoor. Toen het ijs zich weer terugtrok, tijdens de huidige interglaciale periode, kwam deze langzaam weer omhoog. Langzaam, want het is na die duizenden jaren nog steeds bezig - en zal naar verwachting nog duizenden jaren bezig blijven. Hierdoor komen grote delen van Scandinavië omhoog - normaal in de orde van grootte van een paar millimeter per jaar. Desalniettemin, doordat het al zo lang bezig is, is het landschap soms honderden meters gestegen sinds het ijs weg is.
De gevolgen blijven zodoende nog steeds merkbaar. Sommige Scandinavische Stadjes hebben in de loop der eeuwen meermaals hun haven moeten verplaatsen, doordat het land steeg en de haven stelselmatig ondieper werd. Hier in Nederland lagen geen dikke ijslagen, dus hier hebben we dit effect niet. Sterker nog - de aardkorst is zo inflexibel dat er bijvoorbeeld in Noord-Nederland en Zuid-Engeland een stelselmatige lichte daling plaatsvind.

De eerste notie van glaciale periodes liet echter op zich wachten, logischerwijs. Een meter sneeuw, of ijs, vind ik zelf al vrij veel. Laat staan een kilometer ijs, of meerdere. Er moeten wel substantieele redenen voor zin om zo'n theorie aan te nemen. Nu waren er inderdaad aanwijzingen; zo kwamen er overal zwerfkeien voor. Deze werden alleen lange tijd weggeredeneerd als overblijfselen van de Bijbelse Vloed. Tot halverwege de eerste helft van de 19de eeuw, toen iemand op het idee kwam dat zwerfkeien weleens mee konden zijn genomen door gletsjers. Dit ontwikkelde zich al vrij spoedig tot een theorie dat een groot deel van Europa onder een berg ijs had gelegen, en halverwege de tweede helft va de 19de eeuw was dit idee algeheel aangenomen. Dus toch nog vrij snel.

In deze eerste theorie zaten alleen substantieele gaten (hetgeen te verwachten is, als de theoretische voorganger een Bijbels fenomeen was). Primair werd daardoor aangenomen dat de gletsjers uit de bergen kwamen, en zich daar inmiddels weer hadden teruggetrokken. Deze zouden uit de bergmassa's in centraal Europa zijn gekomen, om vervolgens alle kanten op te walsen. Door dit geweld en gewicht werd gedacht dat verlegen gebieden relatief ver zouden wegzakken. Dit verklaarde waarom sommige kustdelen (zoals Nederland) zeer vlak en laag waren.
Intrigerend genoeg was dit de centrale gedachte tijdens de, overmatig nationalistische, 19de eeuw voor de kleine zuidelijke Duitse staatjes om zich met Zwitserland en Oostenrijk tot een geheel te binden. Voor het grote machtige Oostenrijkse Rijk zou deze aaneenhechting echter genoeg onrust veroorzaken dat zij het niet waard werd geacht, en sloeg de toenadering af. Daarop werd gekeken naar Otto von Bismarck voor het smeden van een Duits Rijk. And the rest, as they say, is history.

[trialk]

1000 elingwekkend is t voor wakker te worden? wakkeren

[hulpdakdekker]

Alleen als je duizelig wakker wil worden

[-ELISE-]

Wat ik het geleerd is dat de glaciele tijden de ijstijden zijn, en dat de interglaciele tijden de tijden zijn die tussen de verschillende ijstijden in zitten. In je verhaaltje zeg je dat we in de ijstijd zitten, maar ook dat we in een interglaciele periode zitten. Dat klopt dus mijns inziens niet. Ik denk dat het meer is dat we in de overgang zitten van een glaciele naar een interglaciele periode, waarin de ijskappen dus nog niet geheel zijn verdwenen. 'het bestaan van ijskappen' lijkt mij niet een geheel correct iets om een ijtijd aan te herkennen. Er zijn veel meer factoren die meespelen

[Lukie4]

yeah nu komen de nieuwe